12xHolland homepage in Nederlands to 12xHolland homepage in Japanese

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

Hirado

Organisatie

Contact

Link



bekijk ook het algemene dagverslag van
1 - 15 september | 16 - 30 september | 1 - 15 oktober | 16 oktober - 4 november

bekijk ook het algemene dagverslag van
Claudia | Tejo | Nikkie | Ralph


Dagboek: door Nikkie van de Ven (architektuur)

Maandag 30 september 2002
Toch wel heel erg nerveus bereid ik vandaag de laatste dingen voor op de reis. Onderweg bij Utrecht kom ik erachter dat ik mijn tekenkoker met tekenlatten en tekeningen ben vergeten in Eindhoven... Het zullen de zenuwen wel zijn; dan maar zonder en ga ik in Hirado wel op zoek.
Op het vliegveld ontmoeten we Wil en Junko (organisatoren vanuit Nederland) en Ralph, mijn mededeelnemer aan 12Xholland en kan onze hele lange reis gaan beginnen, ondanks onze veel te zware koffers...! Via Frankfurt vliegen we door naar Tokyo voor ons grote avontuur…

Dinsdag 1 oktober 2002
Dat het begin van onze lange reis gisteren zo goed is begonnen garandeert nog niks voor het vervolg… Na bijna 14 uur in het vliegtuig ondervinden we het ultieme bewijs dat Japan het land van de typhoons is. Aangekomen boven Tokyo is het druk in de lucht en worden we gedwongen toch zeker 7 rondjes te cirkelen in de hevige turbulente lucht voordat we mochten landen. Dat Ralph zijn maag dit toch niet zo leuk vond hebben Wil en de aardige stewardessen toch wel gemerkt… Eindelijk konden we dan toch landen en maakten we ons op voor de laatste vlucht naar Fukuoka. In Fukuoka zouden we de nacht dan doorbrengen om de dag erna het laatste stuk van twee uur met de auto naar Hirado af te leggen. Netjes op tijd wij dus het vliegtuigje in, blijkt dat de typhoon toch wel heftiger is geworden. Dan maar even wachten tot het ergste over is. Uiteindelijk hebben we 3 uur moeten wachten in een vliegtuig dat nog heftiger op en neer schudde terwijl hij aan de grond stond dan in de lucht, omdat nog 51 vliegtuigen moesten landen! Bij het horen van het sein dat we dan toch mochten opstijgen was het gevoel tegelijkertijd opgelucht, angstig en spannend. Bij het opstijgen heeft iedereen zich goed moeten vasthouden, omdat je hard heen en weer werd geslingerd… Achteraf zal ook blijken dat dit de grootste typhoon sinds 60 jaar was in Japan!
Rond 22.30 u komen we toch veilig en wel aan, waar Aki-san uit Hirado op ons staat te wachten. Hij heeft gisteren Tejo, Claudia en vriend Georges naar het vliegveld gebracht en neemt ons morgen weer mee. Samen met Aki-san hebben we laat gezellig nog iets gegeten, waarna we lekker in het hotel nog steeds naschokkend van de reis konden genieten.

Woensdag 2 oktober 2002
Om 8.15 zitten we al te ontbijten met Aki-san voor het central station van Fukuoka op het terras lekker in het zonnetje (voor ons toch wel normaal een terras, maar schijnbaar een van de hele weinige in Japan). Hierna begint ons laatste stukje van de reis. Een tocht van bijna drie uur langs de kust brengt ons bij de bestemming Hirado! Per boot worden we naar de haven gebracht waar we heel welkom worden onthaald door organisatie en belangstellenden. Eindelijk ontmoet ik dan echt Machida-san, Junko-san en natuurlijk Tycho de Back. Na een korte kennismaking en heel veel visitekaartjes uitgewisseld te hebben geven we een interview aan de pers waarbij Tycho voor ons vertaald (nederlandse jongen die Japans heeft gestudeerd en nu sinds 2 maanden in Hirado woont en werkt). Iedereen is zo vriendelijk en aardig en na een lekker lunch met frietjes, een pitabroodje en kip (jaja, lekker Nederlands...) bij Café Carillon van Aki-san, gaan we kort naar de appartementen van Ralph en mij. Mij appartement is in hartje centrum, boven de winkelstaat. Hierna gaan we weer snel terug voor het welkomstfeest in het Carillon. Ik ben bang dat we de typhoon uit Tokyo hebben meegenomen, want ook hier breekt een heftig noodweer los. Na het feestje besluiten we onze lange dag van veel indrukken met een heerlijk relaxed Onsen-bad. Dit is een hotspring, waarbij je uitkijkt over de zee van Japan, omringd door eilanden met op de achtergrond een grote onweer-bioscoop. Als we nu niet meer kunnen slapen! Sayonara.

Donderdag 3 oktober 2002
Dat laatste van de vorige dag had ik toch niet moeten denken. Ik denk zowel van de jetlag, de lange reis en de vele indrukken in korte tijd word ik ziek wakker. Niet zo mooi, want deze ochtend staat de ontmoeting met de burgemeester van Hirado op het programma. Op de City Hall maken we kennis met zo veel mensen dat in zeer korte tijd we gewoon door onze visitekaartjes heen zijn. Toch wel interessant hoezeer we van elkaar kunnen verschillen, want echt begrijpen doen Ralph en ik het nog niet, maar misschien aan het einde van deze maand is dat wel anders. Tycho geeft ons daarom ook even snel een cursus 'visitekaartjes uitwisselen', wat de medewerkers van City Hall heel leuk en grappig vinden. Ook dat je je schoenen moet uittrekken als je een woning betreedt, is iets wat Ralph en ik echt niet moeten vergeten, hoe moeilijk dit ook is. Ook probeer ik natuurlijk mijn geleerde beetje Japans te gebruiken. Dit valt niet mee, want bijna altijd moet je wel te lang denken hoe-je-dat-ook-alweer-zei…Maar ze helpen me wel en ik denk dat ook dit aan het einde van mijn verblijf beter is en ik weet nu “hajimemashite” en “doozo yoroshiku” (“How do you do” en “Nice to meet you”) weer snel voor de geest te halen.
Verder nemen Junko-san (dit is mijn hele aardige host), Machida-san en natuurlijk onze onmisbare Tycho onze maandplanning aandachtig door. Nu wordt eindelijk alles een stuk duidelijker en krijg je je vertrouwen in je kunnen weer terug. Verder heb ik met Tycho nog wat dingetjes gekocht voor mijn atelier waar ik de aankomende 5 weken veel zal gaan werken en heb ik een lekkere fiets-wandeltocht gemaakt door het park en bos (met heeeel veel grote gekleurde spinnen) op de berg boven mijn atelier. Na deze eerste echte dag kijk ik nog meer uit naar de samenwerking met deze super aardige, gastvrije, bescheiden en vriendelijke mensen. Het eten is erg lekker, het weer is super en ik heb een super-maatje aan Ralph. Ik ben erg blij dat dit ook goed klikt. Het is hier in Hirado een wereld van verschil van normen en waarden dan in Nederland en dit besef dringt toch wel hard door, hoe raar het ook klinkt. Vanavond nog even een workshop met 60 kinderen voorbereiden voor volgende week en dan lekker naar bed! Oja-soemie nasaj!.

Vrijdag 4 oktober 2002
Op de een of andere manier, lijkt het alsof ik al na de tweede echte dag in Hirado mijn draai begin te vinden. Iedereen helpt je met je problemen die je tegenkomt en samen komen we er uit, ook al is het Engels bij bijna niemand echt goed. Vooral Tycho is van een onschatbare waarde en iedereen waardeert hem ontzettend voor zijn inzet; via hem kunnen we echt gesprekken voeren met elkaar, waardoor je de mensen beter leert kennen.
Ik begon de dag weer vroeg door een fax te maken van mijn voorstel voor mijn workshop a.s. dinsdag en woensdag op de Nakatsura-elementary school. Vannacht heb ik een ontwerp gemaakt voor de ‘Nakatsura-tower’ bestaande uit 7 verschillende lagen en zal totaal 2,5 m hoog worden. Dit voorstel moest eerst gefaxed worden naar de school en al snel volgende een telefoontje dat de docenten toch nog een afspraak wilden maken, omdat zij ook ook ideeën en voorstellen hadden...oh jeetje, zouden ze het zo erg vinden? Nou ja, dat zou wel om 19.00 u blijken...
Na deze fax hebben Mori-san en de ‘nette-dame’ (ik kan haar naam niet onthouden...moeilijke) Ralph en mij een tour door Hirado gegeven vergezeld door Tycho. Na een bezoek aan het Matsuura Historical Museum hebben we met zijn allen aan ‘eenvoudige’ theeceremonie bijgewoond. Op een toch wel voor Japanners rare wijze probeerden Ralph en ik de groene thee en cakeje zo goed mogelijk te nuttigen, waarna onze voeten van het zitten behoorlijk zeer deden. Hierna hebben we bij de ‘nette-dame’ gelunched waarbij we lang hebben zitten praten over veel interessante dingen. Na een kort bezoek aan de Sake-fabriek van Mori-san zijn we naar Hirado-castle gegaan, van waaruit we een mooi uitzicht hadden over Hirado-stad. Deze interessante tour heeft me veel informatie en indrukken gegeven dat ik kan gebruiken voor mijn project.
Het is 19.00 uur en de toch wel spannende afspraak met de docenten blijkt ontzettend leuk te zijn! Souji Uoya en Kazunori Sogawa zijn helemaal weg van mijn voorstel en hebben er helemaal zin in! Onder het genot van heel veel aanbevolen drankjes zitten we met veel humor bijna 2,5 uur te kletsen over hoe en wat we dinsdag en woensdag gaan doen, maar ze zijn super enthousiast. Ondanks het grote taalprobleem, want Tycho was er niet bij, zijn we er schetsend, stotterend en beeldend uitgekomen en begrijpen we elkaar helemaal. Ik moet zeggen dat dit heel leuk en goed is voor het zelfvertrouwen en ik heb er echt heel veel zin in (en zij gelukkig ook). Vol trots zullen zij straks in het bezit zijn van de Hirado-Nakatsura Tower!

Zaterdag 5 oktober 2002
Ik ben deze mooie ochtend weer begonnen aan een wandeling, voordat mijn eerste afspraak om 10.00u op het programma staat. Vanaf de kade in Hirado kijk je uit over vele bergen, waarop veel historische gebouwen te vinden zijn. Omdat ik voor mijn project Hirado-stad ga bouwen in maquette wil ik zoveel mogelijk zien, zodat ik een goed overzicht krijg van de architectuur. Deze ochtend was het de beurt aan de berg recht achter mijn appartement waar ik de christelijke kerk en een grote tempel bezocht. Helaas door mijn angst voor de toch wel veel grote spinnen ben ik tot nu toe vaak genoodzaakt mijn gekozen pad te onderbreken. Op de heuvels zijn zo veel leuke en mooie wandelpaden te vinden, maar voor je het weet loop je met je hoofd recht in een groot web.
Om 10.00 u ben ik met Junko-san naar een houthandel en bouwmarkt in Tabira gegaan om inkopen te doen voor de Nakatsura-tower. Na een paar nieuwe tekeningen en berekeningen zijn we erin geslaagd de benodigde materialen te kopen. Leuk was te zien dat deze winkels nauwelijks verschillen met die in Nederland en je er dus ook vrij eenvoudig kan vinden wat je zoekt.
Na het winkelen hebben Junko-san en Yamada-san en ik heerlijk gegeten aan het goudgele strand een paar kilometer buiten Hirado-stad. Dat Japanners anders met de zon omgaan blijkt ook nu als er helaas wordt besloten binnen te eten en niet buiten op het terras uitkijkend over het strand en blauwe oceaan. Na de lunch maken Yamada-san, ik en het woordenboek Japans-Engels een wandeling door de stad en vertelt ze me vanalles over de historische elementen en delen van de stad. We praten veel over architectuur en de wijze waarop zowel Japan, en dan voornamelijk Hirado en hoe Nederland daarmee omgaan. Ik krijg het idée dat in Nederland tegen het beroep architect heel anders wordt gekeken dan hier in Hirado en dat het hier ook veel minder gewaardeerd wordt. Mensen hechten hier toch minder waarde aan historische gebouwen en plannen veel minder vooruit. Dit is natuurlijk een quasi logisch gevolg van vele factoren, maar tegelijkertijd heel jammer. Na nog een kopje koffie met een soort gebakje te hebben genomen, laat Yamada-san haar ruime en mooie appartement zien, waarna ik in het atelier alle informatie ga verwerken. 's Avonds gaan Wil, Junko en ik eten bij een gezellig visrestaurant, waarbij de eigenaar ons een zeldzame vis laat zien en deze voor ons bereid. Dit is de eerste keer, hoe ongelofelijk het voor velen zal klinken dat ik rauwe vis op heb en ik vond het zelfs lekker. Vanavond was de eerste keer dat ik de fout in ging door de vraag van de eigenaar wat ik van zijn restaurant vond te beantwoorden met 'mooi' waarop zijn antwoord was: is dat alles? In Japan moet je altijd overtreffende trappen gebruiken en ik zei dus blijkbaar zoeits van, 'is wel aardig…'. Omdat je buitenlander bent worden gelukkig dit soort foutjes met een grap over het hoofd gezien, maar ik zal het wel onthouden voor de volgende keer!

Zondag 6 oktober 2002
Ralph en ik maken ons op voor de marathon die vandaag in Hirado gehouden wordt. Als twee van de 2300 deelnemers gaan we om 10.00 u van start voor de 10 km wandelen (we hoeven gelukkig niet te rennen). Na 15 minuten begint het echter heel hard regenen en het zal ook blijken dat dit nooit meer stopt. Als twee vrolijke verzopen katjes lachen we onderweg vriendelijk naar de pers en zijn we erachter gekomen dat je veel dingen met plastic zakjes kunt doen om Ralph's bladmuziek droog te houden (Ralph, wat heb jij toch met zakjes?) Na een mooie tocht over de bergen komen we in een supertijd doorweekt als een van de laatste aan bij de finish.
Na een snelle stop bij de appartementen voor droge kleren en schoenen gaan we door naar het concert in de Matsuura-hal. Na een uur mooie muziek nemen we nog een lekker noodle-soep bij een gezellig klein restaurantje. Iedereen vind het leuk als je er komt eten en een praatje probeert te maken en ook deze keer werd de soep geschonken door de eigenaars. In het atelier heb ik nu bijna de hele plattegrond van Hirado zo groot als 3 tatami-matten die fungeren als schaal getekend. Met alle hoogtelijnen en plattegrondlijnen lijkt het bijna een kunstwerk te worden en is het moeilijk te zien wat het gaat worden. Het is nog steeds moeilijk aan alle materialen te komen en iets van een hobbywinkel is er niet of kennen ze niet. Voorlopig kan ik nog vooruit en zoek ik rustig door. Morgen is de vrije dag en hoop ik de bergen in piepschuim op schaal te kunnen maken zodat de tekening maquette begint te worden en ik deze dus op tijd kan gebruiken voor de workshops.

Maandag 07 oktober 2002
Vandaag staat er niks op het programma en neem ik de kans om een beetje uit te slapen. Om 10.00 u ga ik proberen boodschappen te doen voor materialen en eten in het atelier; deze toch simpele bezigheid blijkt moeilijker te zijn dan ik dacht, want je kunt echt niks aan de mensen vragen als je iets zoekt. Zo zoek ik al een paar dagen `gewoon` karton voor de Nakatsura workshop, maar dit blijkt zeker tegen te vallen. Eindelijk vind ik een soort hobbywinkel, die praktisch naast mijn appartement blijkt te zitten, waar ik mijn ogen uitkijk naar de vele leuke en verfijnde dingen die ze hebben. Wat ze hebben, hebben ze ook volop in keus aanwezig wat het kiezen niet eenvoudiger maakt met al die Japanse tekentjes. Ik zie achter de toonbank een grote ladekast met papier, maar gewoon vanwege het taalprobleem kan ik nog niet naar karton vragen. Toch zeer tevreden met mijn inkopen werk ik vandaag verder aan mijn maquette in het atelier. `s Middags neem ik mijn kans waar met Junko-san terug naar deze hobbywinkel te gaan en het lang gezochte karton is dan ook zo gekocht! Na een gezellig en lekker diner met Wil, Junko, Tycho en de 3 kinderen van Machida-san echt op Japanse wijze, dus op de grond zittend aan een lage tafel en veel tofu ga ik met pijne knieën en benen terug naar het atelier waar ik tot diep in de nacht doorwerk om het houtenframe in elkaar te zetten dat ik morgenvroeg nodig heb voor de Nakatsura workshop. Omdat ik slechts in het bezit was van een raar klein schroevendraaiertje ga ik diep in de nacht naar huis met blaren op mijn handen; maar de toren is af en de eerste workshop kan echt beginnen.

Dinsdag 8 oktober 2002
Omdat Japanse kinderen veel minder creatief zouden zijn zet ik om 06.00 u mijn wekker om voorbeelden van ideeën van elke thema te tekenen. Mezelf onder de douche slepend denk ik toch wel een beetje zenuwachtig of het vandaag allemaal wel goed zal gaan. Met zeven vellen met kleine tekeningetjes ga ik naar het atelier waar Tycho en ik opgehaald zullen worden door de docenten van de basisschool. Snel zal blijken dat mijn toren, ondanks het telefoontje om het na te vragen, toch te groot is voor de auto en zijn we genoodzaakt de toren deels weer uit elkaar te schroeven. Gelukkig komt Machida-san snel met een elektrische schroevendraaier aangezet waardoor we in korte tijd onze rit van ongeveer een half uur door het mooie, groene en bergachtige Hirado kunnen beginnen. Genietend van het uitzicht arriveren we bij de school waar de kinderen al enthousiast bij het raam `konnichiwa` staan te roepen. Na de ontvangst van het schoolhoofd krijg ik een officieel maar warm welkom door de 37 kinderen tussen de 6 en 9 jaar die al in 7 groepjes klaar zitten. Na het eigenlijk overbodig nog een keer uitleggen van de opdracht gaan de groepjes heel ijverig aan de slag. Na twee uur is het resultaat dan ook verbluffend te noemen! Wie heeft ooit kunnen zeggen dat Japanse kinderen niet creatief zijn; vele kleuren, schilderingen, blaadjes, kraaltjes, schelpen, takjes, klei en papier sieren om 12 uur al een deel van de gevel van de toren. Met zijn allen lunchen we samen een melksoep, een broodje en melk. Het is echt ongelofelijk te zien hoe deze kleine kinderen zo goed in groepsverband werken; met zijn allen is alle rommel van het knutselen opgeruimd, de een veegt en de ander heeft water. Zo ook met het eten, de een ruimt af, de ander wast af en zet de tafels weer recht en niemand moppert of klaagt! Na vele handjesschudden gaan we weer terug naar Hirado-city, waar ik een afspraak met Yamada-san heb. Met een aantal architecten bezoeken we een van het oudste historische gebouw, waarbij ze me veel vertellen. Na het eten met Ralph buiten voor het Carillon langs de kade maak ik met piepschuim de top van de toren die ik morgen als verassing voor kinderen mee neem, omdat ze zo hard hebben gewerkt. Weer laat, maar ook weer voldaan typ ik dit dagverslag en besef ik me wat voor een groot geluk ik heb om hier in Hirado met al deze aardige mensen samen te mogen werken.

Woensdag 9 Oktober 2002
Om half negen komt de docent van de Nakatsura-school mij en Tycho weer ophalen. Bij aankomst drinken we eerst een kopje thee met een soort verpulverd-en-dan-weer-samengeperst rijstkoekje. Echt lekker is het niet en gelukkig gaan we snel naar de kinderen, die al ijverig zitten te werken. Omdat er toch een soort officiële opening komt, worden de kinderen opgetrommeld en wensen we elkaar een fijne dag toe. De gevelpanelen worden nu allemaal bevestigd en na twee uur kunnen de verdiepingen erin worden geschoven, die echt ware 3D-kunst is geworden. Met toch veel trots maken we met alle kinderen veel foto`s van het resultaat. Als hoogtepunt mogen de kinderen de top nog signeren en wordt de finishing touch aan de toren gelegd. Na een wedstrijdje trefbal, dat overigens echt exact hetzelfde wordt gespeeld als in Nederland gaan we ballen in de rivier gooien. Dit zijn ballen gemaakt van rivier- en bergklei gemengd met een soort bacterie die een poosje heeft gelegen zodat hij beschimmeld is. Deze worden in de rivier gegooid, omdat de bacteriën het vuil eruit eten. Na een uitgebreid afscheid en een dankwoord van zowel mij als hun, beginnen we onze toeristische tocht over vele bergen terug naar Hirado-city. Om 4 uur kom ik heel moe van al het meegemaakte terug in het atelier, waar ik met Junko mijn steeds vollere schedule nog doorneem. Ralph, Tycho en ik gaan wederom eten bij de meeneem-Japanner Hoke Hoke, om daarna na onze eerste Shodo-lesson te gaan (Japanse calligrafie). Hier kan ik het niet laten om meteen na een kwartiertje met de zwarte inkt te (per ongeluk) te gaan spetteren, dus de goede indruk is gemaakt… Na een interessante uiteenzetting wat Shodo eigenlijk is, ga om half 11 toch nog even naar het atelier om door te werken. Ik wil toch straks iets kunnen tentoonstellen, maar het schedule is gewoon zo vol, dat er bijna geen tijd is om hieraan te werken. Om 01.00 u besluit ik in het diep-slapende Hirado naar huis te gaan en ontmoet ik in de winkelstraat nog een nachtwandelende mededeelnemer aan 12XHolland. Na een gesprek en een zoveelste blikje uit het automaat te hebben gehaald gaan Ralph en ik naar huis, bijkomend van de lange dag.

Donderdag 10 oktober 2002
Nog snel voor mijn workshop om 10.00 u met het WakuWaku-network in Bunka-Center geef ik op city hall de afbeelding die op aankondigingsposter komt voor de lezing die ik morgenavond ik de Matsuura-city ga geven af. Hierna begeef ik me snel naar het Bunka-Center om een man met blauwe broek en groen jasje, Akira-san genaamd te ontmoeten. Helemaal niet wetend wat er gaat gebeuren of wat ik moet doen wacht ik op de 13 kinderen tussen de 2 en 4 jaar terwijl ik een leuk gesprek heb met de aardige en goed Engels sprekende Akira-san. Om half 11 gaan we echt aan de slag en bouwen we met de moeders en kinderen in anderhalf uur een labyrintisch kasteel van grote kartonnen dozen waar de kinderen in spelen. Na de lunch met hen ga ik terug naar het atelier om verder te werken. Omdat ik weinig heb geslapen ben ik nauwelijks effectief of nuttig en daarom besluit ik maar naar mijn appartement te gaan en de middag te gaan slapen. Omdat het heel lekker weer was heb ik mijn bed voor de openstaande deuren naar het balkon geschoven en ben ik een beetje bijgekomen. ‘s Avonds heb ik de lezing geschreven en powerpoint gemaakt voor in Matsuura-city morgenavond.

Vrijdag 11 oktober 2002
Deze ochtend neem ik de lezingen voor de aankomende weken door met Tycho en Yukari-san. Opvallend is toch wel dat alles waarvan je denkt dat je ‘even’ gaat doen, ontzettend veel tijd blijkt in te nemen. Voor we het weten is het alweer 12.00 u, zonder echt effectief werk te hebben gedaan. Samen met Tycho eten we voor het Dutch Trade House onze Hoka Hoka-maaltijd, heerlijk in de zon met het mooie uitzicht over zee. Het leuke van Hirado is dat overal zee en overal bergen zijn, wat ontzettend mooi is maar je oriëntatie niet vereenvoudigd. Met zijn tweeën beginnen we onze speurtocht naar ansichtkaarten voor naar Nederland. Bij de Dutchwall begin ik deze in een soort klein parkje te schrijven, terwijl ik een ontzettend leuk en verrassend telefoontje krijg van Joep (is mijn vriend). Na deze tien zeer snel voorbijgaande minuten ga ik een beetje in de war naar huis waar ik snel een noodle-bak eet voordat ik naar de lecture ga. Onderweg naar Matsuura vertelt Yamada-san me van alles over de architectuur van die streek en wat hier zo special aan is. In de lezing voor de workgroup van architecten vertelde ik over Herbestemming en Renovatie in Nederland en dit onderwerp sloeg zeer zeker aan. Zeer geïnteresseerd vroegen ze nog wat vragen, waarna mijn rol toch wel over was voor die avond. Ruim drie uur lang heb ik naar het voor mij hele interessante onderwerp (japanse woningen en architectuur) in het Japans zitten luisteren, zonder dat er iets in het Engels werd vertaald. Vol ongeloof werd achteraf serieus gevraagd hoe ik het vond, waarop ik als enig antwoord kon geven dat ik na vanavond nog steeds niks van Japans begrijp. Na deze toch wel teleurstelling vanwege het gemiste, besluiten we met zijn allen de avond met een gezellige avond. Hier aanschouw ik een soort eet-en drink (zuip?) bezigheid, waarbij iemand het zelfs presteert een bak noodles weg te slurpen door gewoonweg zijn keelgat open te zetten en het allemaal naar binnen te zuigen zonder te kouwen. Na middennacht rijden Yamada-san en ik terug naar het verre Hirado, waarbij we een beetje twijfelachtig voor de volgende morgen weer om half 8 afspreken voor onze trip naar Nagasaki.

Zaterdag 12 oktober 2002
Vol goede moed vertrekken Yamada-san en ik naar Nagasaki, om 7.30u. Erg moe besluit ik in Hirado al een koffie-break nodig te hebben. Ook Yamada-san is moe en ongeveer elk half uur lassen we een korte stop in om stiekem er even uit te kunnen om wakker te blijven: tanken, kaartlezen, wc, honger. Via de mooie weg naar Nagasaki en met vele stops om mooie punten met uitleg, komen we om 12.00 u aan in Nagasaki, waarbij ik voor het eerst de beroemde Japanse parkeersystemen mag uitproberen. In de grond verdwijnend alsof het een begrafenis is, checken we in in ons hotel, waarna we ons naar China-town begeven om hier met Yamada-sans professor in architectuur aan de universiteit van Nagasaki te lunchen. Na de lunch bezoeken we Deijma, waar we onderzoek doen in de opgravingen naar de originele pakhuizen uit 1640. Vol trots sta ik denk ik als eerste Nederlander tussen de verse opgravingen en restanten van Deijma! Het grappige van Deijma nu, is dat het helemaal geen eiland meer is. Wat vroeger een eiland was (dit geldt ook voor China-town) is nu geheel opgeslokt door de stad en de vorm is dan ook moeilijker te herkennen, dan het beeld dat de meeste Nederlanders zullen hebben. Na wat metingen en tekeningen besluit ik de stad te gaan verkennen. Na een lange wandeling richting Atomic Bomb Museum, met links en rechts grote omwegen te hebben gemaakt, bezoek ik als laatste dit museum. Wat hier allemaal te zien, wat natuurlijk allemaal met de atoombom in 1945 te maken heeft is niet te omschrijven en ga ik ook niet proberen. Diep onder de indruk verlaat ik het overigens hele mooie gebouw. Na het diner met Yamada-san, de professor en nog een andere architectuur studente (uit Nagasaki), besluiten we de avond met een lekkere cappuccino bij Starbucks-koffie.

Zondag 13 oktober 2002
Omdat vanmiddag een meeting met de carpenters (dit zijn eigenlijk ook meteen de architecten) in Tabira op het programma staat, moet ik vroeg Nagasaki verlaten. In mijn eentje ga ik proberen in Hirado met het openbaar vervoer te komen. In de eerste bus naar Sasebo zittend verlaat ik met dubbele gevoelens Nagasaki. Deze stad zit vol rare geschiedenis en ik weet ook eigenlijk niet wat ik van de stad moet vinden. Ik denk dat het woord indrukwekkend voorlopig tot alles een plaats krijgt het meest gepast is. In Sasebo probeer ik voor de tweede helft van de reis, nu naar Hirado-city een kaartje te kopen en de opstapplaats voor de bus te vinden. Geheel volgens plan en zonder enig probleem arriveer ik om 12.00 in Hirado. Na een snelle stop in City-hall (waar ik Ralph tegen kom) eten we samen onze Hoka Hoka-lunch op in de zon aan de kade. Alle paserende mensen met beschermende paraplutjes kijken ons driedubbel raar aan: westerse mensen, buiten etend en in de volle zon zittend zonder bescherming. Desondanks genietend en een beetje rood kleurend rijden we met Wil en Junko die hun laatste dag in Hirado hebben naar een van de hoogste bergen op Hirado om van het uitzicht te genieten met dit mooie weer. Weer beneden aankomend ben ik echter ruim 15 minuten te laat bij het atelier, waar ik opgehaald zou worden door iemand uit Tabira (wie zou ik wederom niet weten). Gelukkig was hij er nog en gaan we snel naar Tabira. Hier krijg ik met een aantal carpenters, die echte vaklui en specialisten zijn in tempelbouw (originele van Kyoto) en traditionele japanse woningbouw, een rondleiding door een originele tempel in de stijl als die uit Kyoto en gaan we langs twee in aanbouw zijnde woonhuizen die in traditioneel houten stijl gemaakt worden. Deze hele interessante woningen hebben me veel geleerd over hoe Japanse huizen er uit zien en hoe ze gebouwd zijn. In de auto terug naar Tabira City Hall bedenk ik wat ik nu deze mensen kan laten zien of vertellen. In Tabira laat ik mijn presentatie van Nederlandse huizen zien, waarbij ik de nadruk leg over de opbouw van onze huizen en onze problemen met klimaat en dus onze detaillering. Omdat dit toch zeer specialistische termen zijn, probreer ik dit al tekenend op het whiteboard uit te leggen met veel tekeningen en schetsen en na een interessante les voor ons allemaal gaan we weer naar huis.

Maandag 14 oktober 2002
Het is vandaag weer Maandag en dat betekent onze vrije dag en dus eindelijk de kans om uit te slapen. Omdat Wil en Junko deze ochtend al om 8.00 u vertrekken naar Tokyo gaan besluiten Ralph en ik toch maar de wekker te zetten om afscheid te kunnen nemen. Helaas door het wijzigen van hun plannen hebben we alsnog geen dag kunnen zeggen. Moe besluit ik maar terug naar bed te gaan en alsnog uit te slapen. Na mijn ‘ochtenddutje’ spreken Ralph en ik rond 11.00 u af en gaan op zoek naar souveniertjes. Na onze lunch beginnen we aan onze zoektocht naar de Pagode die in de verte als een rood dak boven de bomen uitsteekt. Ook hier vinden we net als overal op het eiland weer veel spinnen aan. Als twee nieuwsgierige, maar ook bange kinderen blazen we vanaf een veilige afstand naar deze mooie en interessante beestjes om te zien hoe ze bewegen. Omdat het pas 15.00 u en het weer weer heerlijk was, zetten we onze weg voort richting een van de hogere bergen. Hier kom ik op het idee om Ralph de Kawachii-pas te laten zien, vanwege het prachtige uitzicht. Zonder een kaart beginnen we gewoon te lopen op ons gevoel en na een half uurtje lopen kreeg ik toch het idee dat dit niet de weg naar de bergpas was. Vaak stilstaand en onderzoekend zien we veel verschillende en grappige beestjes; bijvoorbeeld wandelende takken, kikkers, spinnen natuurlijk, sprinkhanen, vogels en veel insecten. Opeens herken ik dan toch waar ze zijn en blijken we al op de Kawachii-pas te zijn... Genietend van het uitzicht met eindelijk wat drinken zien we mooie rode zon ondergaan achter de bergen, waarna we weer snel naar beneden moeten; het is hier in Japan vroeg (18.15u) en in zeer korte tijd donker en ook omdat ik om half 7 opgehaald door Junko zou worden om te gaan eten. Maar beginnende aan de terugweg om de 30 km totaal afstand te voltooien komen we om 18.25 u aan bij mijn appartement, alsof we het elke dag doen! Met Junko-san met kindje Hanae eten we in een echt Japans restaurantje een lekkere maaltijd. Vaak kijk je door de vele activiteiten een beetje op tegen de eerstvolgende afspraak, maar elke keer is het echt heel erg gezellig en leer je de mensen en Japan steeds beter kennen.

Dinsdag 15 oktober 2002
Vandaag staat weer niks aan speciale activiteiten op het programma en kan ik eindelijk weer eens in het atelier werken. Ik heb nu alleen lijm nodig om het piepschuim te plakken. Met twee stukjes piepschuim loop ik naar de Best Denkie waar ik voordoe wat ik zoek en al snel krijg ik de goede lijm. Tot ver in de middag werk ik door aan de maquette waarna ik even in City Hall wil aan mijn dagverslag wil werken. Hier kom ik Ralph en Tycho tegen en samen gaan we aan de kade eten. Hierna gaan we naar Best Denkie om een half uur in de massagestoelen onze spieren los te maken en maken we lachend van al die grappige apparatuur en knopjes nog een rondje door deze winkel. Eigenlijk zou ik met Junko-san vandaag ook nog materialen voor de workshops deze week gaan kopen, maar ik heb geen telefoontje gekregen en gaan we het denk ik morgen wel doen. In mijn atelier werk ik nog tot half 10 door waar ik me opeens besef dat ik nu eindelijk de kans heb om Ralph eens aan het werk te zien. Hij geeft nu pianoles een paar minuten hier vandaan, maar blijkt bij mijn aankomst eigenlijk net klaar te zijn. Yoriko-san, Rinako-san, Ralph en ik kletsen nog lang over allerlei dingen na en gaan nog even met zijn vieren eten bij een plaatselijke Pizza-tent. Hier eten we een eigengemaakte pizza en eentje met rijst erop (jaja, pizza met rijst erop?!?). Deze keer wel op tijd gaan we naar huis.

Woensdag 16 oktober 2002
Voor vandaag stond er ook niets specials op het programma. Na een beetje uit te hebben geslapen maak ik een heerlijk ontbijtje klaar en geniet net als andere dagen van het dagelijkse leven in Hirado. Wat je hier overkomt is nauwelijks te omschrijven, omdat het gewoon zo veel is. Mijn computer telt ondertussen al een paar honderd foto’s, want alles is interessant om te fotograferen. Omdat de Japanse samenleving eigenlijk heel gesloten is en waar je als buitenlander ook vanwege de taal nauwelijks toegang tot hebt, is dit een kans die ik waarschijnlijk nooit meer krijg. We worden echt bij het dagelijkse leven betrokken (de vraag is alleen in hoeverre deze normaal voor hen is vanwege ons verblijf) en we krijgen ook alles wat we maar willen te zien. Omdat ik erg geïnteresseerd ben in de Japanse architectuur en dan voornamelijk in de woningen, is dit dan ook een ultieme kans om te ervaren hoe dit toch vreemde land voor ons leeft. Uit de boeken is dit nauwelijks te begrijpen, maar nu na ruim twee weken leer je de achterliggende gedachte waarom ze hier alles zo doen. Het is niet alleen dat je dit leert, maar juist ervaart. Over drie weken als ik terug ben in Nederland zet ik dit project voort door een ontwerp te gaan maken voor een Japans woonhuis in Nederland.

Donderdag 17 oktober 2002
Met mevr. Machida-san en Yoriko-san bekijken Ralph en ik deze ochtend een Kagura-voorstelling. Eigenlijk helemaal niet wetend wat dit is of wat we moeten verwachten komen we op een idyllisch plekje op 10 minuten rijden van Hirado aan bij een Shinto-shrine. Hier zijn een aantal mannen druk bezig met grote kreeften vangen en meteen overvalt Ralph en mij een soort angstig gevoel of we deze dieren moeten gaan eten... Een plechtige ceremonie door 4 mannen in Kimono wordt gestart en duurt ongeveer 15 minuten. Hierna begint het ‘rilekusu’-gedeelte, zoals de Japanners dit uitspreken en kunnen onze benen en knieën eindelijk worden ontlast. Meteen komen bij de mannen en aanwezigen de asbak en sigaretten naar voren en lijkt de ceremonie over te gaan in een soort rookfeest. Een van de vier mannen gaat zelfs tot grote verbazing van Ralph en mij een telefoongesprek voeren. Al snel gaan de vier mannen over tot dans en veel muziek en aanschouwen we dit voor ons vreemde verschijnsel. Blijkbaar is het ook een soort rehearsal voor het Okkunchi-festival dat over een week zal plaatsvinden in Hirado. Een half uurtje later worden tafels tevoorschijn gehaald en eten we met zijn allen van de zeer royale lunch (gelukkig geen kreeften!) en wordt er buitengewoon veel sake en bier gedronken (het was overigens pas 11.00 u!!). Dronken ruimen de mannen de tafels op en beginnen ze aan de tweede helft van de ceremonie. Ondanks de dronkenschap dansen ze er op los met borden, maskers, pruiken, waaiers en stokken en maken ze nog steeds muziek. Ze besluiten de Kagura-watching weer met een niet-rilekusu gedeelte en uiteindelijk spreken ze een dankwoord uit en wensen ze ons veel succes voor de rest van de maand.

Vrijdag 18 oktober 2002
Na een eerste ervaring op onze tweede dag in Hirado met de theeceremonie, neemt Mori-san mij vandaag mee naar een echte theeceremonie. Diep onder de indruk van de vele, zo zorgvuldige en beheerste handelingen kijk ik naar een vrouw die voor ons thee klaarmaakt. Deze totale rust die over je heen valt met op de achtergrond het rustgevende geluid van water heb ik nog nooit zo ervaren. Dit is ook iets wat we in Nederland helemaal niet kennen en niets komt er ook in de buurt. Het opvallende is dat deze Japanners zich strikt aan ceremonies houden, maar zodra er even pauze is halen de vrouwen in Kimono de mobiele telefoontjes weer te voorschijnen, supermoderne zakwoordenboekjes en beginnen ze abrupt te praten. Ongelofelijk hoe ze deze bereikte rust zo opeens en grof kunnen verstoren, om daarna gewoon weer verder te gaan waar ze waren gebleven. Na deze ceremonie krijg ik een echte Japanse kimono aan en mag ik bij de ceremonie helpen. Mori-san is leerlinge en legt mij alle handelingen uit. Het ziet er al ingewikkeld uit, maar het zelf doen blijkt ondanks mijn goede opletten nog veel moeilijker. Deze toch wel typische vrouwengelegenheid was erg indrukwekkend als ook gezellig. Samen met Yamauchi-san en Mori-san kletsen we over koetjes en kalfjes wat de twee gezusters (en ook ik) erg leuk vinden. Na het uitwisselen van een soort gesigneerd bord ga ik met speciale rode-rijst (rijst met bonen) naar huis. De rest van de dag werk ik in het atelier aan de maquette en maak ik de laatste voorbereidingen voor de workshop voor morgen en de lezing. De voorbereidingen voor de workshops nemen altijd toch wel veel tijd in beslag, omdat ik materialen moet inkopen, tekeningen moet maken van wat we gaan doen en ik ook altijd een actieve demonstratie wil proberen te geven waarbij de kinderen me helpen, zodat het ijs is gebroken.

Zaterdag 19 oktober 2002
Deze ochtend staat de workshop in Hokubu-kouminkan op het programma. Terwijl ik de voorbereidingen in deze Public Hall maak, druppelen de 17 kinderen binnen in de leeftijd van 6 tot 12 jaar. Samen bouwen we mijn vooraf voorbereide Hirado-bridge op, zodat ze ook zien en voelen hoe deze constructie werkt en waarom. Eigenlijk is dit pure mechanica, maar gewoon door voor te doen wat er waar gebeurt, is dit een interessante demonstratie. Samen met host Junko-san, Mori-san en tolk Aosaki-san, werken we in 5 groepjes aan een nieuwe brug voor Hirado-city. Na drie uur laten de groepjes het mooie resultaat zien. In tegenstelling tot de workshop in Nakatsura-school, heb ik nu eigenlijk geen idee of de kinderen het leuk hebben gevonden, omdat deze erg verlegen zijn en nauwelijks emotie of enthousiasme tonen. Zelfs tijdens de workshop twijfelde ik eraan of dit wel de juiste manier was en of ik het moest veranderen. Toch vond blijkbaar iedereen het heel leuk en waren ook de ouders heel enthousiast en kwam er zelfs een verzoek voor nog een workshop op een andere Elemenatary School. Met deze rare ervaring ga ik naar huis om nog een paar uurtjes te slapen zodat ik om 5 uur weer fris naar het zuiden van Hirado kan rijden voor de lezing en het concert. Omdat het zeker 30 km van Hirado-city verwijdert is en het weer vandaag ook slecht was, waren we een beetje bang dat er niemand zou komen kijken. Om 19.00 u starten Ralph en ik echter met de zaal helemaal vol aan onze lezing en concert. Na een succes voor beiden sluiten we de avond met zijn allen af met een gezellig etentje in een klein restaurantje een stuk verderop. Hier zit blijkbaar ook een deel van het publiek te eten, maar zij zijn het stadium ‘dronken’ al gepasseerd... Onder luid geschreeuw van hen vooral over ‘Oranda’ worden zowel Ralph als ik toevallig onderbroken door een telefoontje van onze ouders. Met de gedachte dat het ook in Nederland net als hier in Hirado allemaal goed gaat, rijden we rond middernacht weer naar Hirado terug.

Zondag 20 oktober 2002
Yorika-san brengt Ralph en mij ‘s ochtends alweer vroeg naar het Welfare Festival. Bij het Bunka-centre aangekomen barst opeens wederom noodweer los en zet het weer van de afgelopen dagen zich gewoon voort. Net als bij de Marathon verplaatst ook vandaag de massa kinderen, ouderen en bejaarden zich in een zeer snel tempo op een georganiseerde manier naar binnen. Eigenlijk niet goed wetend wat er te doen is, lopen we wat rond en kopen wat kopjes en potje en bekijken hoe ze van de vers geoogste rijst rijstdeeg/pap slaan en hier weer bolletjes van draaien. Als gekken rennen ze rond en is het een ware jacht om deze warme rijstbolletjes te bemachtigen. Gefascineerd door dit tafereel sta ik toe te kijken terwijl een aardige vrouw die deze bolletjes draait er een stiekem in mijn handen duwt.
Vanwege het slechte weer is het moeilijk om verder te werken aan mijn project en omdat ik niet naar buiten kan. Nu het einde al weer begint te naderen komt ook de tentoonstelling in zicht. Doordat veel dingen in het schema verandert zijn zijn ook helaas tegelijkertijd leuke workshops verdwenen die ik wilde gebruiken voor mijn maquette van Hirado. De plannen voor de tentoonstelling zijn dus enigszins gewijzigd, wat het niet altijd even makkelijk maakt. Na een gezellige lunch bij familie Machida ga ik samen met host Junko-san en kindje Hanae-san winkelen in Sasebo in een mega-shopping mall. Deze ‘winkel’ is zo groot dat we hier de rest van onze dag spenderen en alle leuke typische dingen bekijken. Omdat ik ondertussen al heel veel cadeautjes en souvenirs heb gekocht koop ik hier alvast een grotere koffer zodat ik ook alles naar Nederland kan terug nemen. Pas om 21.00 u ben ik weer terug in Hirado, wat later was dan ik hoopte. Vanwege de erg harde storm die deze avond tekeerging in Hirado, was het eigenlijk niet meer mogelijk in het atelier te komen, waardoor ik maar op tijd naar bed ben gegaan.Het is bijna niet voor te stellen hoeveel tijd alles hier kost. Even iets bij iemand afgeven en doornemen kost je vaak gewoon een paar uur, terwijl je maar een half uurtje had ingeroosterd. Niet dat ik het erg vind, omdat het altijd overal gezellig is en je mensen beter en beter leert kennen, maar stiekem knaagt er een stemmetje in een hoofd dat je eigenlijk aan het werk moet, wil je ook nog iets terug kunnen doen voor hen. Toch ben ik, ondanks een aantal frustaties en mindere dingen, heel blij met de mensen om me heen. Alles loopt soepel en er wordt hard achter de schermen gewerkt om alles mogelijk te maken en te laten lopen. Deze gedachte in je hoofd houdend jagen de frustaties aan mijn kant dan ook meteen weg en besef dat het niet zo eenvoudig is als het allemaal lijkt om alles te regelen. Ik waardeer ook echt het werk van de mensen in Hirado.

Maandag 21 oktober 2002
Als een klein kind word ik ongeduldig wakker, omdat vandaag de dag is dat Joep in Japan zal aankomen. Hij zal nu wel boven Rusland vliegen... Maar voordat ik Joep zal ontmoeten, ga ik eerst met Ralph en Machida-san naar een andere Kagura-watching. Deze keer zal de ceremonie aan de god door meerdere priesters, maar ook dezelfde, worden uitgevoerd met moeilijkere dansen. Wederom genieten we van de muziek (die overigens hetzelfde is als de vorige keer), die de dans transmatig begeleid. De priesters dansen een zeer moeilijke en gevaarlijke dans met zwaarden en ik denk dat daarom deze keer vooraf geen lunch met overvloedige sake werd gedronken. Een van de priesters moet hard om Ralph om mij lachen omdat we blijkbaar veel zijn verkleurd in vier dagen; na vier dagen regen in plaats van heerlijke zon wil onze westerse huid inderdaad wat lichter en minder rood worden en dit was een enorme ervaring voor hem.
Junko is zo ontzettend vriendelijk dat ze vanavond (23.00 u) Joep wilt ophalen in Sasebo. Samen met haar man (Sagoya-san?!?), die ik voor het eerst ontmoet en Hanae eten we gezellig in Sasebo een zeer uitgebreide maaltijd, want tijd was er immers toch genoeg. Om de tijd te vullen, besluiten we maar ‘iets’ te gaan doen. Ongemakkelijk, ook omdat de man van Junko geen engels kan, lopen we ‘s avonds laat in Sasebo rond te dwalen, ons af te vragen wat we kunnen gaan doen. Karaoke? Sauna? Koffie drinken? Pachinko? Omdat ieder van ons wel iets niet leuk vind pakken we de auto en rijden we in het donker door Sasebo en genieten met zijn vieren van het mooie uitzicht vanaf de hoogste berg in Sasebo. Je hoeft niet altijd ‘iets’ te gaan doen, wil je het gezellig hebben. Toch voelde ik me niet op mijn gemak; deze familie, die voor mij op een doordeweekse dag nog laat mijn vriend gaat ophalen in Sasebo... waaraan heb ik dat verdiend? Deze man kent mij helemaal niet. Om 22.58 u zou de bus aankomen op het busstation en dus zou je na zo’n lange afstand in Nederland toch zeker 20 minuten voor aankomst aanwezig willen zijn, mocht de bus eerder aankomen. Maar dit is Japan en hier zijn ze ongelofelijk goed in tijden en dus echt precies op de minuut komt de bus met gelukkig Joep aanrijden. Geweldig hoe je via internet alles kan regelen en het ook voor elkaar kan krijgen dat iemand precies op de juiste plek, op de exacte minuut via een lange reis (Maastricht – Amsterdam – Frankfurt – Tokyo – Fukuoka – Sasebo) aan de andere kant van de wereld kan komen.

Dinsdag 22 oktober 2002
Omdat vandaag niks speciaals op het programma staat is dit een uitermate geschikte kans om Joep aan de mensen voor te stellen en hem in Hirado rond te leiden. De hele ochtend en middag gebruiken we hiervoor en breng ik hem op de hoogte van wat er is gebeurt en nog komen gaat. Als gezellig welkom eten we die avond bij een restaurantje in de buurt van mijn restaurant met Ralph, ik, Joep, Tycho, Yoriko en Machida-san. Na deze eerste echte kennismaking met het Japanse eten gaan we (voor Yoriko eindelijk) naar de Karaoke-bar. Niet dat ik nou een zingerig type ben, maar toch wil ik dit een keer meemaken. Omdat ik gehoord had dat Yoriko ontzettend van Karaoke houdt heb ik juist haar gevraagd of ze een keertje mee wilde gaan. Nog nooit heb ik een Japanse met zoveel overtuiging JA horen zeggen. Omdat ook Yoriko zoveel voor ons op en neer rijdt en meegaat naar activiteiten en dit vaak vanwege haar slechtere Engels niet zo interessant voor haar is, wilde ik graag een keer iets met haar gaan doen, niet als host, maar echt als vrienden. Ik denk dat het voor haar ook leuk is dat we allemaal rond dezelfde leeftijd zijn. Samen met Tycho en Joep hebben we de avond doorgebracht in een Karaoka-box en zijn er veel (mooie en minder mooie) liedjes gezongen. Het was echt super gezellig en ben blij Yoriko zo gelukkig te zien en zo hopelijk iets voor haar terug te kunnen doen.

Woensdag 23 oktober 2002
Om kwart voor tien komt iemand van Kindergarten ons ophalen bij mijn atelier. Omdat ik nog snel iets wilde doorspreken met Machida-san over het programma, blijkt hier dat hij ons naar Kindergarten brengt. Na het een en ander nachecken blijkt toch iemand naar mijn atelier te komen en snel verplaatsen we ons hierheen. Deze ochtend en middag hebben Ralph en ik samen een workshop op een Kindergarten in Hirado. Eindelijk krijg ik na drie weken de kans om hem bezig te zien. Juist deze workshop is blijkbaar de moeilijkste voor Ralph, omdat hij helemaal geen raad weet wat met deze kleine kinderen te doen (3,4,5 jaar oud). Samen met de docenten komt hij er natuurlijk uit en staan de kinderen op zijn muziek vrolijk te dansen en zingen, waarbij Joep en ik (proberen) mee te doen. Na een klein uurtje muziek lunchen we met de oudere kinderen (4 en 5 jaar). Hierna worden een twintigtal verschillende trommels in de zaal geplaatst en moeten we op een stoeltje gaan zitten. Al snel rennen de kinderen met stokjes op hun plaats en geven ons een optreden wat gewoon niet te vertellen valt. Met heel veel ritmiek slaan de kinderen op de trommels en dansen erbij. Die tien minuten zijn niet te omschrijven en ook nu nog krijg ik er gewoon nog kippevel van, zo goed, mooi en indrukwekkend dit was! Diep onder de indruk van deze kleine wondertjes gaan we verder met mijn workshop. In 7 groepjes van ongeveer 4 kinderen worden 7 mooie droomhuizen gemaakt. Omdat er afgesproken was dat ik maar 1 uur met de kinderen zou hebben, kon ik de opdracht niet te gecompliceerd maken. Omdat we dus blijkbaar bijna drie uur kregen vond ik het wel heel erg jammer, dat ik niet iets leukers had om te doen, zodat ze het resultaat hadden kunnen bewaren. Je moet je gewoon neerleggen bij dit soort gebeurtenissen en gelukkig vonden ze deze workshop leuk om te doen. Het is zo leuk om met deze kinderen te werken, want ook al spreken we een andere taal, we kunnen wel communiceren. Na ruim twee uur sta ik weer trots op de kinderen te kijken wat voor mooie droomhuizen er gemaakt zijn. Het kleine stukje middag dat we overhebben gebruiken we om de foto’s die ik nodig heb voor de maquette te gaan verzamelen. We bezoeken het kasteel en maken hier en in deze omgeving de nodige foto’s. Omdat ik vandaag de laatste shodo-lesson heb, gaan we snel terug en eten Hoka-Hoka voor de verandering... Na deze snelle hap gaan we door naar Machida-san voor het bespreken van de lezingen die eraan zitten te komen. Helaas is vanavond onze laatste Shodo-lesson alweer... Vanavond gaan we de stempels maken zodat we onze geschilderde Kanji kunnen voltooien. Tateishi-san zal voor ons een stempel maken en wij gaan er ook een maken. Ik zal het Japanse woord Ni-ki (betekent ‘dagboek’) ontwerpen en Tateishi-san mijn initialen. Na twee uur ontwerpen van de stempel krijgen we de uitleg hoe het gereedschap te gebruiken en gaan we eindelijk aan de slag. Eerst ben ik nog wat ongewennig hoe dit kleine beiteltje reageert, maar al snel krijg ik door hoe het moet. Heel tevreden stempelen we om middernacht de rode inkt op de Kanji. Ik kan terug kijken op hele leuke en interessante lessen en ben echt super blij met deze stempels en ga ze dan ook zeker in Nederland gebruiken. Diep in de nacht fietsen Joep en ik in slapend Hirado weer terug naar mijn appartement.

Donderdag 24 oktober 2002
Eigenlijk zou ik deze ochtend vroeg bij Yukari-san een korte summary afgeven over mijn korte lezing van overmorgen. Dit was geloof ik toch wel de allermoeilijkste ochtend om wakker te worden en eigenlijk toch wel wat laat, kan ik de tekst pas afgeven. De drie-en-halve week Hirado begin ik nu te merken. Vandaag schijnt de zon eindelijk weer en het lijkt of hiermee ook het zonnetje in mij weer wat harder gaat schijnen dan vanochtend. Optimistisch beginnen Joep en ik aan onze fietstocht om echt alle laatste foto’s te verzamelen. Om twee uur staat een meeting met een onderzoeksgroep van architecten en studenten op het programma en zou Yukari-san me bellen voor de exacte locatie. Ontgoocheld ontmoet ik haar toevallig om half vier en blijkt dat ze me nog steeds niet heeft gebeld en snap ik er niks meer van. Met als laatste zin ‘de studenten zijn links, ga maar’ loopt ze met haar professors weer verder. De meeting is denk ik in de soep gelopen en teleurgesteld gaan Joep en ik naar mijn atelier. Aan het water hier krijgt Joep spontaan een hengel in zijn handen geduwd en vist hij naar grappige visjes. Na eindelijk een vis te hebben gevangen gaan we boodschappen doen en gaan we samen lekker koken. Onderweg naar de supermarket zie ik studenten een muurschildering maken. Ik probeer ze te vragen of zij de studenten zijn en dat ik dus de Nederlandse studente ben, maar elke poging loopt toch niks uit en elke keer schilderen ze rustig voor. Echt teleurgesteld van wat er vanmiddag is gebeurt eten we toch een lekkere maaltijd. Vanavond kan ik weer wat tot rust komen in een Onsen-bad aan het strand, die ik samen met Tycho en Joep bezoek. Deze is veel groter dan de vorige Onsen en in mijn eentje probeer ik elk heet-water-bad en sauna uit. Met een heerlijk gevoel rijden we weer terug en schrijf ik tot diep in de nacht mijn dagverslagen van de afgelopen vier dagen. Het is toch veel werk om dit netjes vol te houden, maar ik denk elke keer maar bij mezelf dat het ontzettend leuk is als je dit straks terug leest. Dagen zijn hier geen dagen en je weet nu nog amper wat vandaag was en wat gisteren en wat je allemaal gedaan hebt.

Vrijdag 25 oktober 2002
Vandaag staat de hele dag samenwerking met de Machinami-Townscape groep op het programma. Ik zie er toch een beetje tegen op, omdat het gisteren allemaal misgelopen was. Mijn dag begon vandaag al slecht; mijn bed uitkomen lukte echt niet en half slaapwandelend en met een super ochtendhumeur ga ik naar het oude Japanse huis, waar we om 10.00 u met het klaarmaken de van de expositie voor het Okkunchi-festival. Hier aangekomen staat Machida-san op me te wachten en er helemaal niks meer van snappend wordt in het Hokubukouminkan-centre afgezet. In de volle zaal herken ik een aantal mensen, zoals de professors uit Nagasaki, maar niemand die om kijkt of even kan vertellen wat er gaat gebeuren. Ook zie ik Yamada-san niet en weet dus echt niet wat te doen. Met mijn naambordje dat ik krijg zoek ik een stoeltje uit, maar echt waar, ook na vier weken in Japan, snap ik nog niks van deze taal. Na een half uurtje hoor ik buiten het vrolijke gefluit en getrommel van de Kagura-mensen en ga ik maar naar buiten want binnen snap ik er toch niks van en ik weet ook echt niet wat er vandaag gaat gebeuren. Gefascineerd door de lange Okkunchi-stoet van priesters, paarden, kinderen met mooie kleren, muziek en accessoires, volg ik hen tot in de winkelstraat. Om 11 uur eindig ik met Joep en Ralph bij Machida-san, waar we een speciaal Okkunchi-lunch voorgeschoteld krijgen. Deze lunch is een traditie en iedereen nodigt elkaar uit om dit te nuttigen. Nadat ook Tycho deze lunch opheeft, gaan we met zijn vieren en Yoriko-san rondlopen door Hirado om het Okkunchi-festival te bekijken. Nog steeds heb ik mijn dag niet en baal ik ook echt wat er weer vanochtend gebeurt. We bekijken een tweetal drakendansen en een leeuwendans en besluiten het Okunnchi voor vandaag met een ijsje bij het kasteel. Ik ga maar weer op zoek naar Yamada-san en ga naar de tentoonstelling. Hier zijn twee ouden huizen opgesteld en gelukkig was er dan nog iets heel erg interessant deze dag. Maar nog steeds heb ik Yamada-san niet gevonden en loop nog een rondje door de stad en geef Joep een architectonische rondleiding langs interessante plekjes. Weer bijna terugkomend bij het atelier kom ik dan eindelijk Yamada-san tegen, maar na een klein hoi-knikje loopt ze door… Nu snap ik er echt niks meer van. Diep teleurgesteld, omdat ik al dit interessants moet missen, ga ik naar huis en kook een lekkere maaltijd met Joep. Deze avond schrijf ik nog de lezing voor morgen voor Yamada-san en bereid ook de presentatie en nog een workshop voor voor de Nakano-school. Het jammer is dat je de hele dag niet nuttig kan zijn en alleen maar bezig bent met iemand te zoeken. Maar hopen dat het morgen anders gaat en dit allemaal maar snel vergeten en lekker gaan slapen.

Zaterdag 26 oktober 2002
Zenuwachtig sta ik op, maar niet zozeer voor de lezing, maar gewoon hoe deze ochtend gaat lopen. Zou er deze keer wel vertaald worden? Aangekomen in het Hokubukouminkan-centre is het al aardig druk aan het worden en is ook gelukkig Yamada-san aanwezig. Na het checken van mijn laptop biedt ze haar excuses aan voor wat er de afgelopen dagen gebeurt is, maar ik hoefde niet bang te zijn, vandaag was er iemand die voor me kon vertalen! Opgelucht begint de discussie-workshop en begrijp ik ook echt wat er gezegd wordt. Zie je wel dat het allemaal interessant is... Ik was eigenlijk niet echt tevreden over mijn lezing, omdat ik er meer uit had kunnen halen, maar vanwege mijn slechte dag gisteren was dit het maximale wat ik kon. Blijkbaar vond iedereen het toch buitengewoon goed en citeerde zelfs professors tijdens de discussie uit mijn lezing. Het niveau vonden ze hoog en was toch wel heel anders dan van de Japanse studenten en was mijn benadering heel anders dan die van hun. Het is heel typisch hoe hier in Nagasaki-prefecture omgegaan wordt met architectuur en dan ook voornamelijk door de architecten zelf. Ze zijn zo druk met het behouden van het verleden en kijken alleen maar om. Ze zoeken als een gek naar al aanwezige gebouwen die belangrijk kunnen zijn voor de stad of het dorp. Dit betekent dan ook dat de architecten van hier bijna nooit iets ontwerpen dat ook gebouwd wordt. De gedachte dat je een stad ook interessant kunt maken door juist te bouwen en vooruit te plannen komt niet bij hun op. Het besef dat alles wat je nu maakt morgen al historie kan zijn en dus een belangrijke bijdrage kan leveren aan een stad ontbreekt geheel bij deze mensen. De rest van de dag blijft deze gedachte me dan ook bij en heb ik het erover met Ralph en Joep. Ralph maakt ditzelfde ook mee in de muziek en sluit zich hier geheel bij aan. ‘s Middags bezoeken we nog de Kagura-ceremonie op het Okkunchi-festival, waarbij iedereen ons weer vriendelijk groet; we zijn hier dan ook wel bekende gezichten, want het is al de vierde keer dat we ze zien… wat zullen ze wel niet denken? Hierna maken we ons alweer klaar voor de lezing en concert voor vanavond. Om half 5 bij Machida-san aangekomen te zijn blijkt dat het centrum waar de dit samen houden, geheel niet afweet van onze komst van vanavond. Als een gek rijdt Keisku er een uur van te voren heen en gelukkig komt alles weer goed. Voor een stuk minder mensen dan de vorige keer (ongeveer 25 mensen) vullen we deze avond met een concert en lezing. We besluiten deze avond door met zijn allen sushi en ramen (Japanse Noodles) te gaan eten in het restaurantje naast mijn appartement. Nu weet ik ook eindelijk waar die verschrikkelijke stank bij mijn appartement vandaag komt... Hierna bekijken we (Ralph, ik, Joep en ik) de vele digitale foto’s van de afgelopen weken en halen we al de eerste herinneringen op aan de geweldige periode, die nu toch wel ernstig eng zijn einde begint te naderen. Nog maar een volle week en dan moeten we alweer weg. Ook al heb ik al zo ontzettend veel te zien, ik weet nog zoveel dingen die ik nog wil zien en doen. Bij deze gedachte mis ik Hirado nu al, maar geniet gewoon in volle teugen door van dit heerlijke leven hier.

Zondag 27 oktober 2002
Vandaag staat er niks speciaals op het programma en wil ik dan ook gebruiken om alle dingen voor te bereiden voor de laatste activiteiten. Omdat Woensdag de workshop in Nakano-elementary school is en ik met Ralph en Joep morgen naar Nagasaki ga, beschrijf ik de workshop en alle benodigdheden op voor het gesprek met de school, dat Tycho en Junko zullen hebben. Nog snel even veel foto’s wegbrengen naar de fotozaak in Hirado voor mijn tentoonstelling en hierna gaan Joep en ik naar de Nafco om de benodigdheden te kopen. Dit is dus een soort bouwmarkt-a-la-Makro en je kunt in deze ‘winkel’ een hele dag spenderen. Ik was er al een keer geweest, maar was zeker in de veronderstelling dat ook Joep dit gezien moest hebben. Na een lange tocht komen we hier aan en lopen dan ook lange tijd rond om alles gezien en gevoeld te hebben, wat een typisch architecten kwaaltje is. Met veel boodschappen gaan we weer richting Hirado en onderweg stoppen we nog langs een rommelmarkt waar kinderen tweedehands-spulletjes verkopen, maar o.a. door het slechte weer worden alle spullen snel weer ingepakt. We bezoeken Ralph in Tabira die net een samenwerking heeft met een Haiku-clubje, die zijn muziek omschrijven in de vorm van gedichten. Tijd gaat zo snel en samen met Machida-san en Ralph gaan we door naar een soort mannen-drink-feestje. Als enigste vrouw aanschouw ik wederom hoe snel de Japanse mannen dronken kunnen worden door gewoon ongegeneerd veel bier en sake te drinken. Eten hoeven ze dan ook niet meer en die taak nemen Joep, Ralph, Machida-san en ik dan ook op en eten eigenlijk bijna alles maar op, waardoor het avondeten al genuttigd is. Het is pas half 7 en mijn avond is zo wel lekker lang en die gebruik ik dan ook om flink door te werken in mijn atelier. De tentoonstelling die de eerste moet staan komt nu toch wel hard dichter bij en morgen gaan we de hele dag naar Nagasaki. De stress en zorgen schieten er nu hard in en werk dan ook tot diep in de nacht door aan de maquette. Rond 11 uur komt Tycho terug van zijn dag Nagasaki en is blijkbaar wel verrast ons nog zo laat bezig te zien in het atelier, pas 23.00 u, hij moest eens weten. De vermoeidheid begint nu echt toe te slaan en als een half wrak ga ik rond 1 uur naar bed. Een voordeel heeft het wel, met slapen heb ik tenminste geen problemen.

Maandag 28 oktober 2002
Om 8 uur vertrekken we al richting Nagasaki. We hebben het toch nog voor elkaar gekregen dat Tycho met Yoriko-san, Ralph, Joep en ik, mee mag van zijn baas. Met zijn 5-en gaan we als vrolijke twintigers op pad en hebben al onderweg veel lol in de auto. Echte banale-hollandse grappen worden (vooral door Ralph en Joep) luidruchtig uitgewisseld en het is maar goed dat Yoriko-san geen Nederlands begrijpt. Het is wel lekker dat het even niet over 12XHolland gaat en dat we echt als vrienden op pad gaan. Rond half 12 komen we aan en bezoeken we eerst het Vredespark en het Atomic Bomb Museum. Omdat ik dit al een keer gezien heb en echt heel erg moe ben ga ik in mijn eentje op pad om nog wat van de omgeving te zien. Soms is het gewoon lekker om in je eentje te kunnen zijn, met niemand rekening hoeven te houden, lekker chagerijnig kunnen zijn of vrolijk als je dat wilt en de tijd hebben om even na te denken. Door de stromende regen wandel ik door de verlaten straten van Nagasaki en haal de andere vier daarna weer op bij het museum. De rest van de dag winkelen en kopen weer heel veel spullen in de 100 yen shop en eten we natuurlijk belachelijk veel hamburgers weg (ik geloof alleen Tycho al 5 hamburgers!). Ze zeggen wel ‘Time’s flying by when you’re having fun’ en voordat we het weten is het alweer tijd om terug te gaan. In de auto is het deze keer een stuk rustiger voor Yoriko-san en ik geloof dat iedereen binnen een half uur sliep. Om drie uur komen we eindelijk weer in Hirado aan en ik vind het wel lekker dat het niet al te laat is geworden. Ik ga dan ook weer verder werken in het atelier en ook deze keer zal het laat blijken te worden. Heel Hirado is vanaf half 11 uitgestorven, maar er is een plaats waar het leven tot diep in de nacht doorgaat en dat is dus blijkbaar een aantal huizen naast mijn atelier. Wat hier zit weet ik niet, maar in de weekenden en ook sommige doordeweekse dagen komen ontzettend veel dronken mannen in een soort badjas bij het atelier sigaretten kopen (het atelier is namelijk eigenlijk een sigarettenwinkel en het enigste wat er nu van over is is een automaat in de gevel). Omdat dit blijkbaar de dichtstbijzijnde automaat is van deze (ik denk) bar, komen ze die hier kopen waarna ze een zeer verdwaasde blik in het atelier werpen en ook vaak zelfs binnen komen voor een praatje (in het Japans natuurlijk). Maar hoe leg je iets uit aan dronken mensen? Soms raak je ook erg aan geirriteerd, maar eigenlijk is het heel grappig. Ik ben er nog steeds niet achter wat die mannen doen, maar misschien is het wel beter als ik het niet weet.

Dinsdag 29 oktober 2002
Weer terug aangekomen in Hirado ga ik weer snel verder aan de slag aan de maquette. Morgen moet het atelier klaar zijn voor de tentoonstelling, maar als ik nu zie wat ik nog moet doen en de gedachte dat het vanavond Zazen-lesson is… Na de snelste maaltijd ooit (in 8 minuten HokaHoka halen en opeten), haast ik me om 19.00 u naar Machida-san voor Ralphs, mijn en ook Rinako’s eerste Zazen-meditatie. Hier blijkt het een ‘gajin-onderonsje’ te zijn, want ook Adam en Elisabeth (twee engelse docenten uit Schotland en America) zijn hier aanwezig. Met uitleg vooraf ervaren we de Zazen. Eigelijk dacht ik weer op tijd terug te zijn in Hirado, maar na de meditatie blijkt er nog een eet-en natuurlijk bierfeest te zijn. Het is erg gezellig met Rinako en Ralph (en natuurlijk alle dronken mannen), maar ik moet eigenlijk nog zo veel doen. Pas om 23.30 u komen we terug aan in Hirado en besluit toch maar verder aan het werk te gaan in het atelier. Morgenvroeg komt een docent van de Nakano-school ons al vroeg ophalen en ik wil dan ook echt alles klaar hebben staan, voor het geval we ons verslapen en we ook niks vergeten. Ook nu weer staan verscheidene mannen raar te kijken hoe ik om 01.00 u weer naar huis ga.

Woensdag 30 oktober 2002
Met Japanse stiptheid haalt een docent van de Nakano-elementary Tycho, Joep en mij op om 8.15 u bij het atelier. Deze keer past gelukkig wel de toren in de auto en na een kwartiertje rijden komen we aan op de school. Hier wacht een van de vele klassen die de school telt (120 leerlingen) die zijn geselecteerd om de workshop te mogen doen. Helaas zijn dit maar 17 kinderen en was het veel leuker geweest om meer kinderen te hebben, ook voor het resultaat. We werkten in de werkplaats van deze school maar hier was het echt stervens koud. Het weer is nu echt koud en een dikke wintertrui kan geen kwaad. Met een extra jack boven mijn blouse heb ik het nog steeds koud en ik snap dan ook niet, hoe het kan dat die kleine kinderen al die tijd in een t-shirt en korte broek op de grond zitten te werken. IJverig en met veel lol werken we met zijn allen hard door, omdat we maar drie uur hebben, maar het resultaat mag er ook deze keer zeker zijn. Het is wel grappig om te zien, dat deze keer de ongelofelijke troep die we er van hebben gemaakt gewoon blijft liggen hoe het ligt en we met zijn allen eerst gaan eten. Op de andere scholen wordt er eerst heel gedisciplineerd opgeruimd, maar hier eten we gewoon meteen. De nieuwsgierige kinderen vragen ons van alles over hoe Nederlands kinderen zijn, welke spelletjes we spelen en hoe lang zij naar school moeten. De sfeer wordt steeds gezelliger en we spelen nog twee keer het spelletje ‘Dutchball’ (ons trefbal, zie ook de naam…). Bij het afscheid nemen, moet ik handtekeningen zetten in de schriften, die een aantal kinderen meegenomen hebben. De overigen staan teleurgesteld toe te kijken totdat eentje er op het idee komt of hij zijn petje mag gebruiken om een handtekening op te zetten. Natuurlijk is het antwoord van de leraar nee, maar na veel gejammer en gezeur is het antwoord uiteindelijk toch ja en schrijf ik een beetje beschaamd mijn naam op de petjes en denk maar dat de docent uiteindelijk toestemming heeft gegeven. Na een lang gezwaai verdwijnen we tussen de bergen en de bomen uit het zicht. In het atelier weer aangekomen te zijn, werken Joep en ik aan de finishing touch voor de maquette. Laat in de avond besluit ik dat toch wel ver af is en beginnen we aan het opstellen van de tentoonstelling. Eigenlijk was het de bedoeling dat ik mijn werk in het Bunka-center (Cultural Centre Hirado) zou tentoonstellen, maar omdat de maquette veel te groot is heeft Machida-san het atelier een maand langer kunnen huren en zal dit een soort road-museum worden van mijn werk en als ik het allemaal goed begrijp ook nog andere dingen van 12xHolland. We spreken veel door, maar het is niet altijd even duidelijk door het soms gebrekkige Engels. Niet dat dit nou zo veel uit maakt, want goedkomen doet het toch wel. Na hard werken ga ik eindelijk een keer opgelucht naar huis, want het atelier is schoon en opgeruimd en mijn werk staat klaar. Alleen nog wat kopieën maken en nog wat foto’s laten ontwikkelen en dan is het helemaal af. Eindelijk valt ook een bepaalde rust over me heen en kijk weer uit naar de komende dagen.

Donderdag 31 oktober 2002
Joep is nu alweer anderhalve week in Hirado en ook hij geniet van Hirado. Het enige wat voor hem tegenvalt is het weer…. In al mijn berichten van de eerste drie weken vertelde ik elke keer wat voor een mooi weer het was met een hoge temperatuur en veel zon. Het lijkt wel dat hij met zijn komst ook het slechte weer en voornamelijk koude weer uit Nederland heeft meegenomen. Het leek ons leuk dat ook Joep een stukje dagverslag schrijft, dus het volgende van vandaag is door Joep geschreven:
"Om 8 uur ging de wekker vanochtend, Aangezien Nikkie nog een beetje moe was, mocht ik eerst douchen. Daarna hebben we een lekker bordje Nederlandse pap gegeten. Nadat we telefonisch contact hadden gehad met Junko-san, konden we om 10:00 uur terecht bij Inoue-san, die een houthandel bezit en traditionele Japanse houten huizen bouwt. Hij heeft ons uitgenodigd om Vrijdag te komen kijken naar de oprichting van het eerste constructiewerk van een traditioneel Japans huis op een eiland ten noorden van Hirado. Vandaag wil hij ons al laten zien wat we kunnen verwachten en alvast iets vertellen over het verschil tussen echt-traditioneel bouwen en semi-traditioneel bouwen (lees: op traditionele wijze gedetailleerd, maar in de fabriek gemaakt). Inoue-san belde Akira-san om langs te komen en een en ander te vertalen. Uiteindelijk begrepen we Inoue-san al met behulp van zijn tekeningen, maar de vertalingen van Akira-san zijn geweldig. Na de uitleg zijn we erg benieuwd naar wat ons morgen te wachten staat op het eiland. Nadat Akira-san zich verontschuldigt voor zijn afwezigheid op de lezingen van Nikkie, waar hij graag bij zou zijn, vertelt hij over zijn bezigheden. Hij is bezig met lijsten boven water te krijgen waar veel gegevens op staan over vermisten uit WOII. Veel families van overledenen, onder andere in de beruchte Jappenkampen, weten nog steeds niet wat er met hun dierbaren is gebeurd. In een tempel in Kyoto bezitten ze lijsten met daarop veel gegevens betreffende slachtoffers, overlijdensdatum en –oorzaak. Akira-san is als vrijwilliger druk doende om deze gegevens te achterhalen voor de nabestaanden. Na deze uitleg brengt Inoue-san ons terug en fietsen we naar de City-Hall, daar blijkt Tycho afwezig te zijn. We besluiten naar huis te fietsen en pannenkoeken te bakken. Terwijl Nikkie een middagdutje doet, bak ik pannenkoeken. Na de middag gaan we weer naar de City-Hall alwaar we Deback-san en Ralph-san tegenkomen. Hier gaan we op internet en via telefonische hulp van Deback-san de hele middag op zoek naar een betaalbaar hotel in Tokyo voor volgende week. We hopen nu snel een bevestiging te krijgen aangezien meerdere hotels al vol zaten. Vanavond is Nikkie bezig geweest foto’s te selecteren en dagverslagen bij te werken. Als laatste mag ik achter de laptop kruipen om het verslag van vandaag te schrijven. So far..."


bekijk ook het algemene dagverslag van
1 - 15 september | 16 - 30 september | 1 - 15 oktober | 16 oktober - 4 november

bekijk ook het algemene dagverslag van
Claudia | Tejo | Nikkie | Ralph


Copyright 2000-2011, Studio E, Amsterdam.
The material of this website may never be reproduced in any form without advance agreement by Studio E. Contact us here.